ఈ వ్యాసంలో రెండో భాగంలో ఎత్తుగడ కోసమే జీవవైవిధ్యం లో వేటని ప్రాధాన్యాంశంగా చేయడం జరిగిందే తప్ప నిజానికి పరిణామక్రమంలో జీవవైవిధ్యం నిర్ణీతవేగంతో మార్పులకు గురవటం అనివార్యమైనది. ప్రకృతిలో ఆయా జీవుల మద్య సమతుల్యత లోపించడానికి వేట ప్రత్యక్షంగానో, పరోక్షంగానో కారణమవుతోంది. మన వేట అడవులమీదే కావొచ్చు...దాని వనరులమీదే కావొచ్చు...వాటిమీద ఆధారపడిన జీవులమీదే కావొచ్చు...కానీ, వేట ఏ రకమైనదైనా దాని అంతిమ ఫలితం దాదాపు ఒకేలాగా ఉంటుంది.
ఆధునికత మీద మోజు పెరగటం వలన మనం అకారణంగానే సాంప్రదాయక జీవన విధానానికి తిలోదకాలివ్వక తప్పదని నమ్మే దారిలో పయనిస్తున్నాం.
నిజమే...!
మనం చాలానే అభివృద్ది చెందాం....!
***
ముప్పయ్యేళ్ళకే ఇల్లు కట్టడం ఇప్పుడు ఆనవాయితీ. ఇల్లుంటుంది...ఇల్లు మాత్రం ఉంటుంది...ఇంట్లో ఉండాల్సిన మనం మాత్రం చెల్లాచెదురై ఎక్కడెక్కడ ఉంటామో తెలీదు. మారుతున్న మన అలవాట్ల వలన, జీవనవిధానాల వలన ఎన్ని జీవులు వాటి గూడూ...ఆవాసాలు కోల్పోయి విలవిలలాడుతున్నాయో ఆలోచించం. మనింట్లో మనం ఉండం...ఇంకో జీవిని దాని ఇంట్లో ఉండనివ్వం. అడవుల్ని, ప్రకృతి వనరుల్ని నాశనం చేస్తూ మనం సాగించే 'ధ్వంసరచన'ను ఇంతకన్నా విశాల హృదయంతో...పురోగమన దృష్టితో ఎలా అర్థం చేసుకోవడం?
భూమి గుండ్రంగా ఉందంటారు కదా? ఇక్కడినించి చూస్తే అమెరికా ఎంత అందంగా కనిపిస్తుందో అక్కడినించి చూస్తే మన ఊళ్ళో పంట కాలువల చుట్టూ పెరిగిన పూలమొక్కల మీద వాలే తూనీగలు అంతకన్నా అందంగా కనిపిస్తాయి. ఎవరికైనా అది అర్థం కావడానికి తప్పనిసరిగా కొంత సమయం పడుతుంది.కామిగానివాడు మోక్షగామి కాడన్నారు గదా. అందుకే.
ప్రపంచానికి అన్నీ నేర్పిన మనం ఇవ్వాళ మన విశిష్టతని గుర్తించలేకపోవడంలోనే మన వైఫల్యం ఉందనిపిస్తోంది. అవిటివాణ్ణి చూసి అన్నీ ఉన్నవాడు నేర్చుకోవడం ఎంత దయనీయం?
అభివృద్ది మాటున మనమేమేం కోల్పోతున్నామో గమనిస్తే అభివృద్ది చెందుతూ తమ ఉనికినీ, సంస్కృతినీ పదిలంగా కాపాడుకుంటున్న దేశాలు కొందరికి 'ఛాదస్తంగా' కనిపించడం ఆశ్చర్యం కలిగిస్తుంది. ఐనా, నేనీ వ్యాసాన్ని దేశాల దాకా తేవాలనుకోవటం లేదు. ఏ దేశంలోనైనా నిరంతరంగా వేటాడబడుతున్న ఒక డోడో లాంటి జీవికి పరిమితం చేయాలనుకుంటున్నాను. ఇంకా చెప్పాలంటే మనకు మాత్రమే పరిమితం చేయాలనుకుంటున్నాను. 'జీవిక' కోసం 'జీవ లక్షణాన్ని' కోల్పోతున్న మనలాంటివాళ్ళ గురించి మాట్లాడదా మనుకుంటున్నాను. మన తెగిపోయిన రెక్కల్ని స్మరించుకుంటూ మన ఉదాసీనతని గుర్తు చేసుకుందామనుకుంటున్నాను.
ఎంత ముందడుగు వేస్తున్నామనుకుంటున్న జాతి అయినా...basics మరిచిపోయి బాగుపడిన దాఖలా చరిత్రలో లేదు. ఈ జాతికి ఆ basics గుర్తు చేసినందుకే గాంధీజీ మహాత్ముడయ్యాడు. మనకింత జ్ఞాపకశక్తి తక్కువని తెలిస్తే మరో గాంధీజీని cloning చేసి పెట్టుకునే వాళ్ళమేమో?
ఏదైనా అన్యాయానికి వ్యతిరేకంగా ఒక ఉద్యమం జరుగుతోందంటే....కనీసం ఒక సినిమా రిలీజయినప్పుడు ఉన్నంతమంది కూడా ఉండరన్నది మన బాధ్యతారాహిత్యాన్నీ (చైతన్యాన్ని) తెలియచేసే ఒక సూచిక మాత్రమే. అక్కడ కూడా 'లంచం తీసుకోకుండా ఓటెయ్యగలరా?' అని అడిగే సినిమాలతో ఎవరికీ సంబంధం ఉండదు. ఇక 2% సక్సెస్ రేటున్న సినిమాల్లో మనం దేన్ని ఆశించగలం? సినిమాలంటే ఓ మంచి వాక్యం గుర్తుకొచ్చింది...
Spider man కామిక్ చదివిన వాళ్ళకి ఆ సినిమా చూస్తే ఒక పోలిక కొట్టొచ్చినట్టుగా కనిపిస్తుంది. అది Spider man స్పైడర్ మాన్ లా గెంతడం. మిగతా అంతా ఆ character కి కావాల్సిన కొంత వాస్తవికత (Spider man కా...?) నీ, అస్తిత్వాన్ని కల్పించడం కొరకే ఆ సినిమా రూపకర్తలు ప్రయత్నించడం కనిపిస్తుంది. కామిక్ నిడివితో పోల్చుకుంటే సినిమాకు ఆ మార్పులు తప్పనిసరి. చివరికి part 2 లో అనుకుంటా...మనం (కనీసం పిల్లలు) దారితప్పి, అపార్థం చేసుకోకుండా ఉండటానికి చివర్లో ఒకమాట చెప్పిస్తారు...'Great energy comes from great responsibility' అని.
మనం సరిగ్గా అన్వయించుకోవాలే గానీ, నిజమే కదా...
***
సరైన అంశం ఇదే. ఎవరు గుర్తెరగాలి బాధ్యతనీ? ఇలాంటప్పుడే 'మడిసన్నాకా...కాస్త..' అని భుజాలు తడుముకుని నేను కొంచెం గుర్తు పెట్టుకుందామనుకున్నాను. ప్లాస్టిక్ నిషేధం అమల్లోకి వచ్చినప్పుడు మా చుట్టుపక్కల ఉన్న దాదాపు చాలా షాపుల్లో ప్లాస్టిక్ కవర్లు ఇవ్వొద్దనీ, వీలైతే డబ్బులు తీసుకునైనా సరే ఇతరత్రా తయారైన బ్యాగులు అమ్మకానికి పెట్టమని ఆయా షాపులకి వెళ్ళిన ప్రతీసారి చెప్పేవాన్ని. పాపం, వాళ్ళు నామాట విని నిజంగానే ఇవ్వడం మానేసారు...నాకు మాత్రం! చాలామంది నాలాగే చేసి ఉండొచ్చు. ఈ మైక్రాన్ ల గొడవ అర్థమై, అర్థంకాక వొదిలేసి ఉంటారు. ఒక వెసులుబాటు ఉంచుకోవడంలోనే మన వైఫల్యం ఉందేమో కదా?
***
నేతిబీరకాయల్లో ఉండే సామాజికన్యాయాలూ..చట్టాల వలన ఏ సమాజానికి న్యాయం జరుగుతుందో గత ఎలక్షన్ లలోనే చూశాం...చూస్తున్నాం. రెక్కలుండీ...ఎగరలేకపోవడం...ఎగరటమే ఒక ప్రహసనంగా మారినప్పుడు ఎగరలేక అవమానపడేకంటే మన రెక్కల్ని మనమే తెగకోసుకోవడం మేలనుకునేలా చేస్తుంది ఇవ్వాళ్టి 'సామాజిక' ఊతపదం. అదో హింస. మనకేం కావాలో దాన్నే ఎరగా మార్చేసిన రొటీన్ రాక్షస క్రీడ. దామాషాలూ...నెగెటివ్ ఓటింగులూ...చాలా దూరపు సంగతి. రెఫరెండం మనకు పట్టని, మన నేతలకు గిట్టని పదం. అయినా సరే...మార్పు అనివార్యమే! కానీ, కొన్ని మార్పులు వాటంతట అవే రావు. ఎక్కడో ఒక వసంత మేఘ ఘర్జన మొదలవ్వాలి.
The revolution is not an apple that falls when it is ripe. You have to make it fall. -Che
స్వేఛ్ఛలు హరించబడినప్పుడు, ఆకాంక్షలు గౌరవించబడనప్పుడు, హక్కులు కోల్పోయినప్పుడు బాధ్యతని గుర్తెరిగిన వాళ్ళెవరైనా చైతన్యంతో ప్రశ్నిస్తారు.
ప్రశ్నిస్తున్నారు కూడా!
ఇక్కడ కూడా ఒకరు గట్టిగా ప్రశ్నిస్తారు...ఒకరు ఓపిక ఉన్నంతదాకా...శక్తి హరించేదాకా ... నిశ్శబ్దంగా సమాధానం చెప్పుకుంటూనే పోతారు. అలాంటి వాళ్ళు అంతరించిపోవడం కూడా జీవవైవిధ్యానికి పెద్ద విఘాతమేనని నా నిశ్చితాభిప్రాయం. అలాంటి 'బాలగోపాలు'లు ఆబాలగోపాలమై మనకిచ్చిన మానవీయ నేత్రాలతో భవిష్యత్ స్వప్నాన్ని చూడటం ఎలాగో మనం ఇప్పటికైనా నేర్చుకోకతప్పదు.
ఎక్కడైనా, ఎప్పుడైనా ఏ కాలంలో అయినా మంచీచెడుల్ని మారుతున్న పరిస్థితులకు అన్వయించుకోవడంలోనే గొప్పదనముంది. 'సత్యాగ్రహం' చేస్తే స్వాతంత్ర్యం వొచ్చితీరుతుందని గాంధీకెవరైనా నమ్మకంగా మాటిచ్చారా? అంతకు ముందు అలాంటివి జరిగినట్టు ఋజువులున్నాయా? మరి ఆ మహాత్ముడికి అంత విన్నూత్నమైన ఆలోచన ఎలా వచ్చిందనీ? తను నమ్మిన సత్యమ్మీద అంతటి సంకల్ప బలం ఎలా కలిగిందనీ? దాన్ని తన ముందుతరాల వాళ్ళు కూడా విస్మరించలేనంత ధృడంగా అమలు పరచగలిగేంత అఖండమైన శక్తి ఎలా వచ్చిందనీ? తను ఎవరినైతే ఎదిరించాడో వాళ్ళే తన గొప్పదనాన్ని గుర్తించేలా చేసేంత అద్భుతమైన భావజాలం బాపూజీకి మాత్రం ఎక్కడినించి వొచ్చిందీ? ఇంతాచేసి, ఎవరైనా ఇప్పుడు మళ్ళీ సత్యం, అహింసా అంటే నవ్వేసి ఊరుకునే స్థితికి చేరుకున్నాం. బాపూజీ చెప్పినప్పుడు కూడా మొదట్లో ఎందరో నవ్వే ఉంటారు. కానీ ఇప్పుడు మనం అభివృద్ది చెందాం కదా.
సరే, అలా కాదనుకున్నా కూడా...ఉద్యమాలు అందరూ చేస్తారు. మనమూ చేస్తున్నాం. ఇప్పటికీ ఏదో ఒక మార్గంలో చిన్నవో...పెద్దవో...ప్రతీ ఊళ్ళో...ప్రతీ ఇంట్లో ఏదో ఒక ఉద్యమం జరుగుతూనే ఉంటుంది. రకరకాల స్వరూపాల్లో, స్థాయిల్లో జరుగుతూనే ఉంటాయి. ఫేస్ బుక్ లో కూడా ఎన్నెన్ని చూడట్లేదు? ఇక్కడ ఒకటి గమనించాలి. కథాబలం లేని సినిమాలు ఎంత ఊదరగొట్టినా జనాన్ని ఆకట్టుకోలేనట్టే..సరైన స్ఫూర్తి, నిబద్దతా, భావజాలం లేని ఉద్యమాలు ప్రజల మద్దతుని కూడగట్టడంలో అంతిమంగా విఫలమవటం ఖాయం. ప్రజల ఆకాంక్షలతో, ఉద్వేగాలతో శక్తివంతమైన భావజాలమ్మీద రూపుదిద్దుకున్న ఉద్యమం...ప్రజల బలహీనతల మీద పునాదులు సవరించుకునే స్థితికి రాకుడదు. రకరకాల సమీకరణలు ముఖ్య భూమిక వహించే నేటికాలంలో స్ఫూర్తిరాహిత్యం, సృజనశీలత లోపించడం లాంటివి అసలు ఇవ్వాళ్టి ఉద్యమాలకు వర్తిస్తాయని నేను అనుకోవడం లేదు. అన్ని స్థాయిల్లో నాణ్యత లోపించడమే ఇప్పుడు నిస్పృహ కలిగించే విషయం. అన్యాయాన్ని ఎదిరించండంటే అందరూ 'సరే' అంటారు. ఎలా అంటే మొహం వేలాడేస్తారు. ఎలా అనేది చెప్పడంలోనే ఉద్యమం తాలూకూ విజయం దాగిఉంటుంది. కేవలం వ్యతిరేకించడమే అన్ని వేళల్లో సరిపోకపోవచ్చు. అందుకు సరైన కారణం కావాలి...బలమైన వ్యక్తీకరణ కావాలి ...నిబద్దత కావాలి...స్ఫూర్తిమంతమైన పోరాటపటిమ కావాలి...! నిజాయితీకి వన్నెలు తొడిగే సృజన తోడవ్వాలి.
మొదటిది ఎవరికైనా ఊంటుంది...
మిగతావే నిర్ణయాత్మకాలు.
***
ముగింపు:
ప్రకృతిధర్మం అసంకల్పితమైనది. దానికనుగుణంగా మనుగడ సాగించలేని జీవులు కాలక్రమంలో అంతరించి పోయాయి. అది ప్రాకృతికమైన జీవ పరిణామ క్రమం. ప్రకృతిధర్మాన్ని నియంత్రించాలనుకోవడంలోనే మనిషి భూమ్మీద కొనసాగిస్తున్న విధ్వంసానికి బీజం పడింది. అప్పుడే జీవపరిణామ క్రమంలో వికారమైన మార్పులు చోటు చేసుకోవడం మొదలయ్యింది.
అంతరించిపోతున్న జీవుల జాబితాలో మనం పశుపక్షుల, జంతుజాలాల గురించే మాట్లాడుకుంటున్నాం. నాకు ఈ జాబితాలోకి కొత్తగా చేరుతున్న ఆదివాసీలు, గిరిజనులు కనబడుతున్నారు. ఉనికిని కోల్పోతున్న రైతులు కనిపిస్తున్నారు. ఉపాధి కోల్పోతున్న చేతివృత్తుల వారు, ఇతర సాంప్రదాయిక వృత్తులవారు కనిపిస్తున్నారు. ఆధునికత మోజులో పడి చైతన్యాన్ని, జీవలక్షణాన్నీ కోల్పోతున్న సగటు మనిషి కనిపిస్తున్నాడు. అది అర్థం చేసుకోవాల్సి రావడమే ఇప్పుడు నాకు కొంచెం కష్టంగా ఉంది.
***
ప్రాకృతికంగా 'డోడో' ఒక నిస్సహాయ జీవి. కానీ మనోధర్మం ప్రకారం...ఇంకా చెప్పాలంటే భావదారిద్ర్యం వలన, స్ఫుర్తిరాహిత్యం వలన మనం నిస్సహాయులుగా మారుతున్నాం. ఎప్పుడైనా అవసరానుగుణంగా వేటాడబడేది ఈ నిస్సహాయతే. ఇందుకు భూమ్మీద నివసించే ఆయారకాల జీవులే కాదు...పేదలూ మినహాయింపు కాదు... స్త్రీలూ మినహాయింపు కాదు...కనీసం (ఈ వాక్యం రాయాలంటే కడుపులో దేవినట్టుంది) చిన్నపిల్లలకు కూడా ఇందులో మినహాయింపు లేదు.
నిజానికి ఇవ్వాళ భూమ్మీద ఎక్కడా 'డోడో' అనే పక్షి లేదు.
అక్కడక్కడా దాని ఆనవాళ్ళుగా మిగిలిన మనమున్నాం. రెక్కలుండీ ముడుచుకు పడుకున్న 'డోడో'ల్లా అ'సహనం' పాటిస్తున్నాం.
డోడో అనే పక్షిజాతి అంతరించిపోయిందని నమ్ముతున్నాం.
నాకైతే ఎక్కడ చూసినా కావల్సినన్ని డోడోలు కనిపిస్తూనే ఉన్నాయి.
సజీవంగా తిరుగుతూనే ఉన్నాయి...నడుస్తోన్నాయి...నవ్వుతోన్నాయి...
రెక్కలుండీ ఎగరట్లేదేంటని ఎవరైనా ప్రశ్నిస్తారేమోనన్న సిగ్గుతో ఎవరికీ కనిపించకుండా ముడుచుకుపోయి, రెక్కల్ని దాచుకుంటోన్న...రెక్కలే లేనట్టుగా నటిస్తోన్న అసంఖ్యాకమైన డోడోలను నేను రోజూ...కళ్ళారా చూస్తూనే ఉన్నాను.
ష్...ష్...ష్..! మీకొక రహస్యం చెప్పనా? నాలో కూడా ఒక డోడో ఉంది.
***
(అయిపోయింది)